انتشارات مهرسا

افسردگي معضل جامعه مدرن است كه پير و جوان نمي‌شناسد. هر فردي در هر جايگاه اجتماعي مي‌تواند به اين بيماري مبتلا شود. افسردگي به دلايل مختلف به سراغ كودكان مي‌آيد كه مي‌توان اين دلايل را به انواع مختلف همچون عوامل ژنتيك يا عوامل محيطي تقسيم‌بندي كرد.

به طور متداول در جامعه بيماري افسردگي را با نشانه‌هايي همچون گريه‌هاي مداوم، نااميدي، لذت نبردن از فعاليت‌هاي روزانه، بي‌حوصلگي و كم‌انرژي شدن، منزوي شدن، عدم حضور در جمع، ناتوانی در برقراري ارتباط و دوستيابي مي‌شناسند. در ضمن بايد توجه داشت كه برخي علائم افسردگي در كودكان به راحتي قابل تشخيص نيست و بايد آنها را با دقت در اعمال و گفتار كودك و هنگام گفت‌وگو با او فهميد، مثل اعتماد به نفس پايين توام با احساس تقصیر به طوري كه دائم به دليل كارهايي كه انجام مي‌دهد، عذرخواهي ‌كند يا خودش را مقصر بداند.

نكته مهم در افسردگي كودكان اين است كه چون ما افسردگي را در دوران شاد كودكي بعيد مي‌دانيم، گاهي به علائم و نشانه‌هاي آن دقت كافي نداريم و آن نشانه‌ها را به گونه‌اي اشتباه تعبير مي‌كنيم. براي مثال كم‌حرفي و منزوي بودن كودكان در جمع را مي‌توان نشانه خجالتي بودن آنها دانست يا پرخاشگري و تحريك‌پذيري او را به تربيت غلط مرتبط مي‌سازيم، در حالي كه اين نشانه‌ها مي‌توانند از وجود افسردگي در فرزند خبر دهد.

عدم اعتماد به نفس و گوشه گیری کودک

فاطمه چهار ساله به مهد كودك مي‌رود. به گفته مادرش از وقتي كه پدر اين كودك به ماموريت رفته است، او به نسبت قبل منزوي‌تر شده است. مادرش مي‌گويد: با اينكه در منزل بسيار شيطنت مي‌كند و هيچ كدام از وسايل از دست او سالم نمانده است، اما در جمع ترجيح مي‌دهد در گوشه‌اي بنشيند. اين مادر كه فرزندش را پيش مشاور هم برده است، مي‌گويد: به نظر مشاوران اين كودك هيچ مشكلي ندارد، فقط مشكل او عدم اعتماد به نفس است. اين در حالي است كه اعتماد به نفس هم در وهله اول بايد از سوي خانواده به شخص القا شود.

پسرك كم‌حرف و مودب!
مهدي سه ساله كم‌حرف است. همه افراد دور و برش به دليل كم‌حرفي‌اش هميشه او را تحسين مي‌كنند، اما چرا بايد يك پسر بچه در اين سن و سال آن‌قدر ساكت باشد. او پيش مادربزرگش زندگي مي‌كند. مادربزرگش از اينكه او مودب در گوشه‌اي مي‌نشيند خوشحال است. به گفته مادربزرگش بد غذاست و به زور مي‌توان چيزي به او خوراند. او مي‌گويد: از وقتي پدر و مادرش از هم طلاق گرفته‌اند اين بچه از قبل هم ساكت‌تر شده است، به نظرم از اين وضعيت ناراحت است.

جلوگيري از بروز افسردگي در بين كودكان
يك مربي مهد كودك درباره چگونگي بروز افسردگي در بين كودكان مي‌گويد: امروزه مهم‌ترين دليل براي افسردگي كودكان رفتار والدين است، چرا كه بچه‌ها در سنين پايين به والدين خود وابسته‌اند و رفتار والدين مي‌تواند در روحيه آنها بسيار تاثيرگذار باشد. فرزانه مي‌افزايد: رفتارهايي مانند تبعيض بين فرزندان، به رخ كشيدن نكات منفي كودك و ابراز نكردن صفات مثبت او و در كل رفتارهاي نسنجيده به‌طوري كه روحيه او را تضعيف كند و اعتماد به نفس او را كاهش دهد، مي‌تواند زمينه‌ساز ابتلا به افسردگي در كودك باشد.

غير از رفتار والدين با كودك، رفتار والدين با او هم مي‌تواند در بروز افسردگي نقش داشته باشد، مانند دعواهاي زناشويي مداوم و مقصر دانستن كودك در اختلافات خانوادگي، مطرح كردن مسائل اقتصادي در حضور كودك، آگاهي كودك از بيماري والدين به‌طوري كه نگران از دست دادن والدينش شود و خود را در بيماري آنها مقصر بداند و در نهايت جدايي والدين. به گفته او برخي عوامل روان‌شناختي نيز مانند نبود عزيزان ويژه، مرگ پدر يا مادر، از دست دادن سلامت مانند نقص عضو يا بيماري‌هاي مزمن و لاعلاج مي‌تواند كودك را افسرده كند. اين مربي مي‌افزايد: برخي دلايل ساده مانند تعويض مدرسه يا مهدكودك، اسباب‌كشي و مهاجرت كه از نظر بزرگ‌تر‌ها ممكن است متنوع و خوشحال‌كننده باشد، مي‌تواند كودك را افسرده كند، چرا كه تغيير ناگهاني و بدون مقدمه و از دست دادن دوستان براي كودك ناراحت‌كننده است و اگر با او همراه نباشيد و به گفت‌وگو با او نپردازيد، ممكن است برايش مشكلات روحي ايجاد شود.

او درباره چگونگي پيشگيري و درمان اين بيماري در بين كودكان می‌گوید: ايجاد فضاي صميمي و دوستانه در محيط خانوادگي، برآوردن نياز‌هاي كودك به اندازه، گفت‌وگو با او به نحوي كه خوب به حرف‌هايش گوش داده و به احساساتش احترام گذاشته شود و گاهي تغيير فضايي كه باعث افسردگي كودك شده است و دقت در روابط بين فردي در خانواده مانند رابطه پدر و مادر با هم و با فرزندان ديگر، همه و همه مي‌تواند از راهكارهاي درمان افسردگي در كودكتان باشد، در عين حال رعايت تمام اين نكات مي‌تواند از بروز افسردگي پيشگيري كند.

فرزانه تاكيد مي‌كند: تشديد افسردگي در كودك با عوارضي همچون كم‌خوابي يا كم‌اشتهايي همراه است، اين پيامد‌ها ريشه در افسردگي كودك دارد. به گفته او در چنين شرايطي بايد از يك متخصص كمك بخواهيد و نگذاريد وضعيت كودك وخامت پيدا كند، چرا كه افسردگي مي‌تواند لطمه‌هاي زيادي به كودك بزند.

كاهش شدت افسردگي با بهادادن به روابط عاطفي
يك روانشناس درباره زمينه‌هاي بروز افسردگي در بين كودكان مي‌گويد: افسردگي‌هاي موجود در جامعه ناشي از عوامل محيطي است. در وهله اول يكي از عوامل محيطي به كانون خانواده‌ها و نوع ارتباطي كه والدين با يكديگر و با فرزندشان دارند مربوط مي‌شود؛ در اصل اين امر در ميزان و شدت افسردگي در بين كودكان موثر است.

حاج‌اسماعيلي مي‌افزايد: از ديگر عوامل بروز افسردگي در بين كودكان مي‌توان به عدم بروز جو رواني آرام در محيط خانواده و اطراف اشاره كرد. امروزه به دليل افزايش درگيري‌هاي ذهني و فكري در بين خانواده‌ها ديگر شاهد برگزاري نشست‌ها و ارتباطات عاطفي بين والدين و فرزندشان نيستيم. به اين ترتيب حس تعلق كودكان ارضا نمي‌شود. آن هم به اين دليل كه در سنين كودكي ايجاد روابط عاطفي و سرگرمي از نيازهاي حياتي محسوب مي‌شود. به گفته او كودكان بايد احساس تعلق، عشق و دوست داشتن را در منزل تجربه كنند. در ضمن ديگر اولويت‌ها در پرورش كودك توجه به مساله بازي و گذران اوقات شاد و مفرح است، چون اين امر باعث رشد عاطفي، اخلاقي و شناختي در بين كودكان مي‌شود.

اين روانشناس مي‌افزايد: اين روزها اغلب بچه‌ها درگير بازي‌هاي مكانيكي هستند، اين بازي‌هاي كامپيوتري زمينه بروز پرخاشگري را بين كودكان ايجاد مي‌كنند. از سوي ديگر در برخي مهد كودك‌ها نيز با فضاي خشك و بي‌روح ديگر نياز به شادي و تعلق كودكان ارضا نمي‌شود. در صورت عدم ارضاي اين نيازها شاهد بروز افسردگي در بين كودكان هستيم. او مي‌گويد: هرقدر فضاي مهد كودك‌ها، پيش‌دبستاني‌ها و مدارس به سمت فضاي شادابي، نقاشي، داستان‌پردازي، موسيقي و... سوق پيدا كند خلأ خانواده‌ها نيز جبران مي‌شود.

بايد توجه داشت گروهي ديگر از كودكان نيز به دليل مشكلات فيزيولوژيكي و ژنتيكي مبتلا به افسردگي مي‌شوند، اما بايد دانست كه تعداد اين كودكان اندك است. حاج‌اسماعيلي تاكيد مي‌كند: افسردگي در كودكان فقط با نشانه‌هاي افسردگي بروز نمي‌كند، بلكه برخی از ديگر نشانه‌هاي رفتاري را از خود بروز مي‌دهند. براي نمونه در شرايط افسردگي ممكن است ارتباطات اجتماعي اين‌گونه كودكان كم شود و به اين ترتيب خواب آنها دچار مشكل شود يا بروز اضطراب‌هاي فراوان منجر به بروز تيك در آنها شود.

به گفته او از ديگر نشانه‌هاي افسردگي مي‌توان به بروز شب‌ادراري در بين برخي كودكان اشاره كرد. اين روانشناس معتقد است: حوادث ناگوار منجر به بروز افسردگي در افراد مي‌شود، اما اگر خانواده بتواند شرايط بهداشت رواني را در بين كودكان ايجاد كند به تدريج حالت افسردگي از بين مي‌رود. فقط با غني‌سازي فضاي عاطفي براي كودكان مي‌توان زمينه‌هاي بروز افسردگي را در آنها كاهش داد.