انتشارات مهرسا

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که معمولا هر پدر و مادری با آن مواجه می‌شود برخورد با کودک غرغرو است. این عادت بد، که در ۲ تا ۴ سالگی کودک به اوج خودش می‌رسد، از صدای خراشیدن چوب، ضجه‌زدن، صدای متۀ بتون‌شکن یا حتی کشیده‌شدن ناخن روی تخته‌سیاه هم بدتر است! البته پژوهش‌ها نشان می‌دهد همه افراد تمایل شدیدی به غرزدن و شکایت‌کردن دارند. این مشکل را می‌توان از همان کودکی برطرف کرد تا بعدها به عادت تبدیل نشود.
اغلب ما در هنگام برخورد با کودک غرغرو واکنش شدید نشان می‌دهیم. خیلی وقت‌ها این واکنش با خشم و عصبانیت نیز همراه است. اولین چیزی که به ذهنمان می‌رسد این است که بگوییم: «بسه دیگه، غر نزن!» یا اینکه بدون هیچ حرفی فقط در یخچال را محکم می‌بندیم یا با عصبانیت همان لیوانی را که کودک از رنگ آن خوشش نمی‌آید جلویش می‌گذاریم؛ آن‌هم نه آرام، بلکه تقریبا لیوان را روی میز می‌کوبیم که نشان دهیم چقدر از غرزدن کودک عصبانی هستیم.

اگر در چنین موقعیتی با یک کودک غرغرو قرار گرفتید، قبل از هرچیز، به یاد بیاورید که غرزدن کودک دلایل علمی دارد و او می‌خواهد با غرزدن کاری را پیش ببرد. فقط در این صورت است که دیگر دل‌خور نمی‌شوید و سعی می‌کنید با دل‌سوزی واکنش نشان دهید.
علت غر زدن کودک و نحوه صحیح برخورد با او در شرایط مختلف

علت غرزدن کودک ممکن است بسته به وضعیتی که در آن قرار دارد متفاوت باشد. ۵ دلیل از اصلی‌ترین دلایل غرزدن کودک را در ادامه آورده‌ایم. در انتهای هر مورد نیز راهکاری را برای برخورد با کودک غرغرو ارائه داده‌ایم.

۱. کودک غرغرو به چیزی نیاز دارد یا کمک می‌خواهد
یکی از اصلی‌ترین دلایل غرزدن بچه‌ها درماندگی آنهاست. وقتی آنها به چیزی نیاز دارند یا کمک می‌خواهند، غرغر می‌کنند. گاهی حتی این غرزدن به گریه تبدیل می‌شود تا به شما بفهمانند که «دیگه نمی‌تونم مثل یه آدم‌بزرگ رفتار کنم. لطفا مثل یه بچه ازم مراقبت کن».
وقتی بچه‌ها استرس دارند، گرسنه یا تشنه‌اند، خسته شده‌اند یا در موقعیتی قرار گرفته‌اند که تغییری در روال روزمره زندگی‌شان ایجاد شده است، صدای شیرین و طبیعی آنها با صدای بلند و لجبازی جایگزین می‌شود. ممکن است خوابشان گرفته باشد یا به آب، شیر یا میان‌وعده نیاز داشته باشند. شاید استراحت می‌خواهند یا پوشکشان باید تعویض شود. در هر صورت، خواه از آن آگاه باشند یا نه، ممکن است متوجه شده باشند که وقتی غر می‌زنند سریع‌تر به درخواست یا نیازشان رسیدگی می‌کنید. این یک حقیقت علمی آزمایش‌شده است. محققان دریافته‌اند که افراد، بیشتر از آنکه تمایل داشته باشند عادی یا با گریه صحبت کنند، دوست دارند غر بزنند.
حالا چه‌کار کنیم؟

وقتی کودک غر می‌زند، از خودتان بپرسید چه می‌خواهد:

آیا مشکل جسمی دارد؟
آیا گرسنه یا تشنه است؟
آیا چیزی او را آشفته کرده است؟
آیا امروز کارهای زیادی داشته که انجام بدهد؟
آیا خسته است و می‌خواهد بخوابد؟ شاید دیشب دیر خوابیده است؟
آیا مشکلات احساسی روی او سنگینی می‌کند (مثلا تولد یک نورسیده در خانه یا مشکلی که با دوستش در مدرسه دارد).

وقتی علت را دریافتید، حالا می‌توانید روش ملایم‌تر برای درخواست چیزی را برایش مدل‌سازی کنید؛ برای مثال:

«اگه این‌جوری بگی بهتره: می‌شه لطفا یه‌کم آب به من بدی؟»

مدام به خودتان یادآوری کنید که غرزدن او به‌خاطر نیاز فوری به داشتن چیزی است یا ممکن است کمک بخواهد.
۲. به ارتباط بیشتر یا اطمینان‌بخشی از جانب شما نیاز دارد
گاهی غرزدن کودک ممکن است به این دلیل باشد که نیاز دارد بیشتر با شما ارتباط برقرار کند. گاهی کودک غرغرو نیاز دارد مادر یا پدرش برای انجام کاری دونفره با او (مانند مطالعه، پختن غذا یا بازی‌کردن باهم) زمان صرف کنند و تمرکزشان فقط روی همین کار باشد. تحقیقات نشان می‌دهد گاهی کودک دقیقا می‌خواهد وقتی نیازش را برای برقراری ارتباط و رشد عاطفی ابراز می‌کند، والدین به‌سوی او برگردند و کاملا به او توجه کنند. وقتی کودک می‌گوید: «با من بازی می‌کنی؟» به‌سوی او برگردید و بگویید: «آره حتما، بیا بازی کنیم! من عاشق اینم که باهات بازی کنم!» و حتما برای این کار زمان بگذارید و تمرکزتان روی همین کار باشد.

اگر در آن لحظه امکانش فراهم نیست، برایش زمان تعیین کنید. اگر به این برنامه پایبند باشید، محال است کودک هرگز برای این نیاز غر بزند. وقتی کودک نوپا بازوهایش را بلند می‌کند تا او را در آغوش بگیرید، به‌سوی او برگردید و بلندش کنید و در آغوشتان نگهش دارید.

تحقیقات نشان می‌دهد وقتی محیط خانوادگی ناخوشایند یا متشنج است، کودکان بیشتر غر می‌زنند. این تحقیق نشان داد وقتی مادران رفتار منفی از خودشان نشان می‌دادند، بچه‌ها بیشتر جروبحث و دعوا می‌کردند؛ ولی وقتی پدران این رفتار را نشان می‌دادند، بچه‌ها غر می‌زدند و گریه می‌کردند. با هیجانات منفی، هم در پدران و هم در مادران، به‌راحتی می‌شد پیش‌بینی کرد که کودکانِ آنها تا چه اندازه از الفاظ منفی در زندگی روزمره استفاده می‌کنند.

وقتی کودک غر می‌زند، دقت کنید که میزان استرس و هیجان‌پذیری خودتان چقدر است. کیفیت زمانی که با آنها صرف می‌کنید و محیط کلی خانوادگی‌تان را ارزیابی کنید. سعی کنید زمان بیشتری را برای ارتباط با آنها اختصاص دهید و محیط خانوادگی مثبتی را ایجاد کنید.
۳. کودک غرغرو نیاز به ابراز احساسات دارد

آن‌طور که تحقیقات نشان می‌دهد، گاهی غرزدن فقط روشی ساده است که کودک خردسال از آن برای ابراز ناراحتی یا ناامیدی‌ خودش استفاده می‌کند. در چنین وضعیتی، باید ناراحتی او را بپذیرید، تصدیق کنید و از او حمایت کنید. هرچه بیشتر از نارضایتی او استقبال کنید و سعی در رفع آن داشته باشید، محیط خانه شادتر و آرام‌تر خواهد بود.

به خودتان یادآوری کنید غرزدن ممکن است روشی برای بیان عادی احساسات کودک باشد. می‌توان این غرزدن را خیلی ساده با مهربانی پاسخ داد. اگر شنیدن صدای غرزدن کودک برایتان ناراحت‌کننده است، ۵ ثانیه به‌آرامی نفس بکشید و سپس در عرض ۵ ثانیه نفستان را بیرون بدهید تا آرام شوید.
اگر آخرین باری را که خودتان نیاز داشتید گریه کنید یا غر بزنید یادتان بیاید، می‌توانید احساسات او را بهتر درک کنید.
۴. طبیعت کودکان حساس یا پرخاش‌گر است

هر کودک ازنظر خلق‌وخو با کودک دیگر متفاوت است. معمولا محققان ۳ نوع خلق‌وخو را مطرح می‌کنند؛ اما نمی‌توان گفت هر کودک دقیقا در یکی از این دسته‌ها جا می‌گیرد. این ۳ نوع خلق‌وخو عبارت‌اند از:

آسان‌گیر یا انعطاف‌پذیر؛
فعال یا پرخاشگر؛
دیرجوش یا محتاط.

حالا چه‌کار کنیم؟

به خودتان یادآوری کنید کودکان به‌طور طبیعی تمایل بیشتری دارند که واکنش‌های اغراق‌آمیز نشان دهند. آنها اراده قوی‌تری دارند، مضطرب‌ترند یا اینکه به زمان بیشتری نیاز دارند تا با تجارب جدید یا تغییراتی که در روال روزمره زندگی‌شان ایجاد می‌شود کنار بیایند.
درست است که می‌توانید به آنها بیاموزید چطور روش‌های بهتری را برای درخواست‌کردن چیزی یا کنارآمدن با تغییرات استفاده کنند، اما فراموش نکنید این فرایند یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد و روند آن تدریجی است.
۵. می‌داند با غرزدن، شما را تسلیم خواهد کرد
همه افراد رفتار یا عادتی را تا طولانی‌ترین زمانی که ممکن است تکرار خواهند کرد و این رفتار در آنها با نسبت متغیر تقویت می‌شود. این رفتار دقیقا در کودک حتی با شدت بیشتر مشاهده می‌شود. این به چه معناست؟

واکنش‌هایی هستند که یک رفتار یا عادت را تقویت یا به استمرار آن کمک می‌کنند. یکی از این واکنش‌ها تسلیم‌شدن در برابر خواستۀ کودک هر چند وقت یک ‌بار و نه همیشه است؛ برای مثال، فرض کنید هیچ‌وقت به فرزندتان اجازه نمی‌دهید بعد از شام بستنی بخورد. او غر می‌زند و شما از هر چند بار، یک بار به او بستنی می‌دهید تا از شر غرزدنش خلاص شوید. همین کار را خراب می‌کند. کودک متوجه می‌شود که اگر غر بزند، گاهی ممکن است تسلیم شوید و تصمیم می‌گیرد همیشه شانسش را امتحان کند! پس غر می‌زند.

این کار تا هر زمان که امکان دارد ادامه می‌یابد و به عادت کودک تبدیل می‌شود؛ بنابراین او آن‌قدر غرغر می‌کند تا بالاخره بستنی را از شما بگیرد یا نهایتا موفق نشود.

از تقویت عادت کودک به غرزدن جلوگیری کنید. همیشه باید روی حرفتان بایستید؛ زیرا اگر هر از گاهی تسلیم شوید، کمکش کرده‌اید هر بار که می‌خواهد بیشتر بازی کند یا یک اسباب‌بازی بیشتر بخرد یا دیرتر به رختخواب برود، غر بزند تا شما را متقاعد کند. شاید تسلیم‌شدن همان ‌موقع غرزدن کودک را متوقف کند و شما راحت شوید، اما باید خودتان را آماده کنید تا برای همیشه با یک کودک غرغرو زندگی کنید.

هیچ‌کدام از ما دوست نداریم دیگران ما را بدجنس بدانند و ترجیح می‌دهیم ما را فرشته مهربان خطاب کنند. عاشق این جملات هستیم: «تو بهترین مامان دنیایی!» یا «بابا تو قهرمان منی!» اگر فکر می‌کنید ارزش تسلیم‌شدن را دارد، انتظار داشته باشید که این الگو تا همیشه تکرار شود. برای ازبین‌بردن این الگوی تکرارشونده، به‌جای اینکه پی غرزدن کودک را بگیرید، از راهکارهایی که گفتیم استفاده کنید.
فرایند مرحله‌به‌مرحله برای برخورد با کودک غرغرو
شرط اساسی این فرایند این است که ثابت‌قدم باشید و به آن پایبند بمانید.

هروقت کودک غر می‌زند، با لبخند (برای اینکه نشان دهید عصبانی نیستید) بگویید: «ببین وقتی غر می‌زنی، گوش‌های من خوب کار نمی‌کنن. یه بار دیگه با صدای یه آقا پسر/ دختر خانم که به‌اندازه کافی بزرگ شده، چیزی رو که گفتی تکرار کن.»
اگر کودک به غر زدن ادامه داد، دست‌تان را روی گوشتان بگذارید و دوباره با لبخند بگویید: «من می‌دونم چی می‌گی، ولی گوش‌هام کار نمی‌کنن. می‌شه با صدای اصلی خودت بگی؟»
اگر کودک لحنش را تغییر داد و کمتر غر زد، بگویید: «حالا صدات رو می‌شنوم. ممنون که با صدای خودت صحبت کردی» یا «گو‌ش‌هام خوش‌حال می‌شن وقتی صدای اصلی خودت رو می‌شنون.»
اگر بعد از اینکه ۲ بار درخواست کردید کودکتان با صدای خودش صحبت کند ولی همچنان غر زد، رویتان را برگردانید و او را نادیده بگیرید تا زمانی‌که بدون غرزدن مشکلش را بیان کند.
اگر عصبانی شد و به گریه افتاد، بگویید: «من می‌خوام صدات رو بشنوم، اما گوش‌هام به کمک نیاز دارن. باید از صدای خودت استفاده کنی، چون گوش‌هام به اون صدا عادت کرده‌ان.» اگر حس کردید کوچک‌ترین تغییری در رفتارش ایجاد کرده یا دارد تلاش می‌کند، به مرحله ۳ برگردید. هدف این است که این رفتار را به‌تدریج شکل دهید؛ بنابراین هرگونه تلاشی که انجام می‌دهد شایسته پاداش است؛ پس ادامه دهید و منصرف نشوید.

نکات مهم در هنگام استفاده از تکنیک بالا

برای اینکه این تکنیک مؤثر باشد، هم شما و هم همسرتان باید به همین روش واکنش نشان دهید و کاملا ثبات داشته باشید تا این عادت تغییر کند. هرچه ثبات بیشتری داشته باشید، سریع‌تر می‌توانید این عادت را در او تغییر دهید.
برای جلوگیری از جنگ قدرت، سعی کنید زمانی‌که از او درخواست می‌کنید با صدای خودش صحبت کند، لحن آرام و دلگرم‌کننده‌ای داشته باشید.
مطمئن شوید تلاش‌های کودک را مانند مثال‌های مرحله ۳، خیلی ساده تشویق می‌کنید.
هنگامی ‌که کودک تلاش می‌کند کمتر غر بزند، همین حالت را حفظ کنید تا هر روز کمتر و کمتر صدای یک بچه لوس غرغرو را تقلید کند.
هرچه در هنگام پاسخ‌دادن آرام‌تر باشید و هیجانات کمتری بروز دهید، تمرکز کودک بر پیامی که به او منتقل می‌کنید آسان‌تر خواهد بود. در غیر این ‌صورت، اگر او ببیند که شما در برابر او واکنش شدید نشان می‌دهید، این عادت بد را در خودش تقویت خواهد کرد.

دو نکته مهم دیگر

حتما دلیل کاری را که نمی‌خواهید انجام دهید به کودک توضیح بدهید تا بداند که شما به‌دلایل منطقی در برابر غرزدن او کوتاه نمی‌آیید؛ مثلا اگر در مهمانی هستید و به هر کودک یک بادکنک داده‌اند و فرزند شما دو بادکنک می‌خواهد، به او بگویید: «می‌دونم دوست داری یه بادکنک اضافی داشته باشی، اما توی این مهمونی به هر بچه‌ای فقط یه دونه بادکنک می‌دن.» با این کار به کودک توضیح داده‌اید که دلیل امتناع شما چیست.
تنبیه‌کردن کودک چیزی به او نمی‌آموزد. اگر غر می‌زند و شما برای تنبیه او اسباب‌بازی موردعلاقه‌اش را از او بگیرید، هرگز یاد نمی‌گیرد که باید با شیوه‌ای مثبت به‌دنبال به‌دست‌آوردن خواسته‌اش باشد. این امر باعث می‌شود حس ضعیف‌بودن پیدا کند.

سخن پایانی

مقابله و برخورد با کودک غرغرو مانند هر جنبه تربیتی دیگر، کاری نیست که یک‌شبه به نتیجه برسد. مهم‌ترین عامل موفقیت شما صبر و استمرار است. شما چه تجربه‌ای از برخورد با کودک غرغرو دارید؟ به ‌نظر شما کودک غرغرو در آینده چه مشکلاتی خواهد داشت؟ آیا خودبه‌خود این عادت را کنار می‌گذارد یا در بزرگ‌سالی در تعامل با همسر و فرزندانش هم این‌گونه برخورد خواهد کرد؟