انتشارات مهرسا

جرأت ورزی یکی از مؤلفه‌های روابط اجتماعی کودکان است و ضروری است که والدین و معلمان مؤلفه‌های روابط اجتماعی را در هر سن به کودک بیاموزند. ابراز وجود یا جرأت ورزی بدین معنی است که فرد بتواند از حق و عقیده خود بدون تجاوز به حق و عقیده دیگران، حمایت کند.

کودکانی که نمی‌توانند خواسته‌هایشان را بیان کنند، مستعد افسردگی هستند. آنها وقتی احساس طرد شدن یا ناراحتی و عصبانیت کنند، به جای بیان حرف‌هایشان، کناره‌گیری یا پرخاشگری می‌کنند. جرأت ورزی راهی مؤثر بین کناره‌گیری و پرخاشگری است. تلاش عمده مدارس در ایجاد رفتار كلیشه‌ای و محدود و همچنین تمایل والدین برای فراهم کردن زندگی راحت و آسوده، زمینه جرأت ورزی را از بین می‌برد یا كاهش می‌دهد. جرأت ورزی امكان خروج از كلیشه‌ها و پویایی و نوآوری در زندگی را فراهم می‌كند. برنامه آموزش جرأت‌ورزى در مدارس بدین منظور طرح‌ریزی می‌شود که عقاید و رفتارهای جرأت‌مندانه افراد را بهبود بخشــد؛ به طـوری كـه آنها بتوانند با دیدی بهتر به خود بنگرند، به «خوداعتمادی» برسند، عواطف و تفكرات فردی خود را به طور مناسب نشان دهند و در نتیجه روابط میان‌فردی مؤثرتری با دیگران برقرار كنند.

آموزش جرأت ورزی
آموزش جرأت‌ورزى تكنیكی است كه از طریق آن افراد می‌آموزند چگونه آرام باشند و در موقعیت‌های متفاوت اجتماعی به طور مناسب و خوشایند ارتباط برقرار كنند. آموزش مهارت‌های جرأت‌ورزی برای کودکان به‌خصوص در سن مدرسه که روابط اجتماعی‌شان گسترش پیدا می‌کند، ضروری است و کودک در خانه و مدرسه باید از این آموزش‌ها بهره‌مند شود. جرأت‌ورزی یک شیوه مداخله‌ای است که به منظور بهبود روابط اجتماعی و نیز درمان اختلال‌های اضطرابی و ترس مورد استفاده قرار می‌گیرد. آموزش مهارت‌های جرأت‌ورزی بر شادکامی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نیز مؤثر است. مهارت‌های جرأت‌ورزی مهارت‌های اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد و در دوره بلوغ از طریق پیشگیری از رفتارهای پرخطر، اعتیاد و سیگار مؤثر است.

دو نوع رفتار اشتباهی که معمولاً کودکان در روابط خود نشان می‌دهند، رفتارهای منفعلانه و پرخاشگرانه هستند. خصوصیات این رفتارها عبارتند از:

رفتار منفعلانه: با کیفیت کاملاً مطیعانه فرد مشخص می‌شود. اشخاص منفعل نوعاً از تعارض و طرد اجتمـاعی می‌ترسند. آنها مکرراً بر این باورند که اگر شما به اندازه کافی با شخصی که پرخاشگرانه رفتـار می‌کند، به خوبی رفتار کنید، شخص پرخاشگر بالاخره درمی‌یابد که شما چقدر خوب هستید و دست از رفتارپرخاشگرانه برمی‌دارد .

نشانه‌های رفتار منفعلانه: این افراد به تمام درخواست‌های دیگران عمل می‌کنند. هیچ عملی برای احقاق حق خود انجام نمی‌دهند. وقتی چیزی یا کسی اذیتشان می‌کند، ساکت می مانند. زیاد معذرت‌خواهی می‌کنند.

پیامدهای رفتار منفعلانه: افراد منفعل از تعارض اجتناب می‌کنند. اغلب دیگران را خشنود می‌کنند. عزت نفس خود را از دست می دهند و یک حس فزاینده خشم و آسیب را در خود به وجود می‌آورند.

رفتار پرخاشگرانه: افراد پرخاشگر تسلط بر دیگران را از طریق تجلی کلامی یا فیزیکی قدرت به دست می‌آورند.

نشانه‌های رفتار پرخاشگرانه: آنها پیش‌بینی می‌کنند که مورد حمله واقع می‌شوند و واکنش پرخاشگرانه نشان می‌دهند. آنها در آغاز قاطع نیستند. خشمشان جمع می‌شود تا اینکه منفجر می‌شوند. 

با آموزش جرأت‌ورزی می‌توانیم به کودکان رفتار قاطعانه را آموزش دهیم. در این نوع رفتار به کودک می‌آموزیم که بدون اینکه حقوق دیگران را پایمال کند، از حقوق خود با رفتار مناسب و بدون پرخاشگری دفاع کند.

هر یک از ما حق دارد که به یک درخواست «نه» بگوید، دیگران را از تقاضاهای زیاد در مورد خود متوقف کند، از دیگران بخواهد تا نقطه‌نظرهایش را بشنوند و اشتباهاتی را که مرتکب شده‌اند، تصحیح کنند. کودک باید به خاطر داشته باشد که دیگران نیز حق دارند با قاطعیت خواسـته‌هـا و نیازهـا، عقایـد و احساساتشان را بروز دهند.

با روش‌های قصه‌گویی، ایفای نقش، بازی و مذاکره متناسب با سن کودک می‌توانیم رفتار قاطعانه را که منجر به جرأت‌ورزی می‌شود، به کودکان آموزش دهیم. باید از کودکان بخواهیم احساساتشان را بیان کنند. با این روش، هم احساس ناراحتی‌شان را نشان داده‌اند و هم طرف مقابل را سرزنش نکرده‌اند.

اگر فرزندتان خیلی خجالتی یا عجول است، موقعیت‌های واقعی که برایش اتفاق افتاده را به صورت بازی یا ایفای نقش تمرین کنید. از او بخواهید خواسته‌های دست‌یافتنی خود را بیان کند و آن را به زبان بیاورد. در عین حال به خواسته‌های طرف مقابل گوش کند و عاقلانه برای رسیدن به توافق تلاش کند. می‌توانیم به کودک رد قاطعانه، نه گفتن، دلیل آوردن، پیشــنهاد دادن، عوض كردن موضوع مورد بحث، استفاده از شوخی، اســتفاده از لحن صحبت رسا، روشــن و محكم و استفاده از تماس چشمی را بیاموزیم. 

باید بدانیم که به وسیله آموزش‌های رفتاری می‌توانیم رفتارهای کودک را از پرخشگری و انفعال به قاطعیت تبدیل کنیم. باید توجه داشته باشیم که نوع روش انتخابی متناسب با سن کودک باشد.