انتشارات مهرسا

حواس پرتی کودکان پدیده‌ای شایع است، اما افزایش تمرکز در کودکان موضوع گسترده تری است. زیرا افزایش تمرکز کودک تنها به یک جنبه از رفتار کودک اشاره نمی‌کند. تمرکز به میزان توانائی کودک در انجام یک تکلیف دشوار، انجام یا عدم انجام برخی وظایف از روی عادت، مهارت کودک در مقابله با حواس پرتی ، مشکل ذخیره اطلاعات در حافظه کوتاه‌مدت ، توجه پراکنده و غیره اطلاق می‌شود.

عدم تمرکز در کودکان ازنظر شدت متفاوت است؛ و از طریق رفتارهای زیر خود را نشان می‌دهد:

درجات مختلف کم توجهی کودکان
فراموشی کودک
دشواری کودک در دنبال کردن دستورالعمل‌ها
مشکل کودک در سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی وظایف و فعالیت‌ها
مشکل کودک در به پایان رساندن کارها و انجام تکالیف
خیال بافی و خیال پردازی کودک
عدم اتمام یک فعالیت و روی آوردن به فعالیتی دیگر
رفتار تکانشی یا بیش فعالی کودک
کم انگیزگی کودک
عدم انجام کامل وظایف توسط کودک
درحالی‌که مشکل عدم تمرکز کودکان می‌تواند به مشکلات یادگیری کودک ازجمله اختلال کم توجهی – بیش فعالی( ADHD ) اشاره داشته باشد، اما در واقعیت، تنها تعداد اندکی از کودکان پیش دبستانی دچار این نوع اختلال هستند. کودکان مبتلا به ADHD، مشکلات فراوانی در تمرکز دارند، شدیداً بیش فعال بوده و اغلب به دلیل عدم توانائی در کنترل هیجانات قادر به بیان و ابراز احساسات خود نیستند.

دلایل حواس پرتی و عدم تمرکز کودک
ظرفیت تمرکز کودکان بسته به عوامل و موقعیت‌های مختلف متغیر است. توانائی تمرکز کودک شما تحت تأثیر عوامل زیر است:

نقش عواطف و احساسات در عدم تمرکز کودکان
این طبیعت آدمی است که بر روی مسائلی که با آن‌ها سروکار دارد تمرکز کند. این اصل درباره کودک شما نیز صدق می‌کند. چنانچه فرزندتان در مقابله با احساسات خود همانند مقابله با استرس و اضطراب مشکل دارد، احتمال اینکه کودک حواس پرت و بی‌دقت به نظر برسد بیشتر است، زیرا کودک در این شرایط احساسی، تمرکز خود را یا برای مقابله بر اضطراب و یا بر موقعیت اضطراب آمیز قرار داده است. به‌طور مثال، اضطراب کودک به خاطر عدم توانایی او در خواندن مطالب به‌خوبی همکلاسی‌هایش، می‌تواند به شکل رفتار هایی مانند بی توجهی کودک بروز پیدا می‌کند. چنین هیجانات و احساسات منفی، عملکرد کودکان را کاهش می‌دهد. ازاین‌رو باید به کودک بیاموزید هیجانات و احساسات خود را به شیوه‌ای صحیح کنترل و مدیریت کند.

زمان‌های عدم تمرکز کودک
تاکنون هیچ اتفاق‌نظری درباره بهترین زمان تمرکز نه در طول روز و نه در روزهایی که میزان دقت کودک حداقل است وجود نداشته است. اما طبق برخی نظرات ازنظر زمانی آنچه در صبح می‌آموزیم در حافظه کوتاه‌مدت و آنچه که در بعدازظهر می‌آموزیم در حافظه بلندمدت ما بهتر ذخیره می‌شود.

طبق برخی مطالعات دیگر، کودکان در بعدازظهر نیازمند انگیزه‌های قوی‌تری برای تمرکز بر کارهای خود هستند. یا کودکان خاص، برای نمونه، کودکان تیز هوش یا کودکانی که مشکلات بخصوصی دارند، بعدازظهرها از تمرکز بالاتری برخوردارند.

به‌طورکلی، این احتمال که کودک شما در پایان صبح و اواسط بعدازظهر تمرکز بالاتری داشته باشد بیشتر است، اما این‌که به نیازهای فردی او پاسخ دهید و با جای دادن فعالیت‌های مختلف در زمان‌های متفاوت، مناسب‌ترین زمان را برای او پیدا کنید مسئله مهمی است.

نقش انگیزه در عدم تمرکز کودکان
هر چه کودک شما در انجام کار معینی انگیزه بیشتر داشته باشد، بیشتر می‌تواند در انجام آن کار تمرکز کند.

نقش وضعیت جسمی در حواس پرتی کودک
توانائی کودک شما برای توجه و تمرکز می‌تواند تحت تأثیر وضعیت جسمی یا روحی او نیز قرار گیرد. علاوه بر این, عدم تمرکز کودک ممکن است به اختلالاتی مانند ADHD و یا اختلالات روانی دیگر مربوط باشد که می‌تواند توانایی کودک در تمرکز بر یک وظیفه محول شده را تحت تأثیر قرار دهد. عادات خواب نامنظم نیز می‌تواند قدرت تمرکز کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

رشد شناختی در افزایش تمرکز در کودکان
هرچه ظرفیت‌های شناختی کودک شما بیشتر رشد کند، قدرت تمرکز کودک بر فعالیت‌ها آسان‌تر است. رشد شناختی همراه با فراگیری مهارت هائی چون یادگیری زبان ، توانائی به خاطر آوردن چیزها و مهارت های حل مسئله صورت می پذیرد. به خاطر داشته باشید راه‌های ساده ای برای رشد مهارت های شناختی کودک شما وجود دارد که می‌توانید در خانه از آن‌ها استفاده کنید.

غلبه بر عدم تمرکز فرزند دشوار است. اما خبر خوب این‌که امکان افزایش تمرکز کودکان ازنظر علمی اثبات شده است. در اینجا به پنج فعالیتی که می‌توانید همین امروز برای کمک به تقویت تمرکز کودک خود انجام دهید اشاره می‌کنیم:

پنج روش درمان حواس پرتی کودک
زمان مناسب برای فرزندتان را پیدا کنید
تحقیقات در مورد زمان مناسب تمرکز در کودکان تاکنون نتایج مشابهی در بر نداشته است. برخی کودکان صبح‌ها از تمرکز بهتری برخوردارند، برخی دیگر در بعدازظهر. تمرکز کودکان مختلف بر وظایف مشخص می‌تواند بسته به اینکه آن وظیفه صبح انجام شده یا بعدازظهر متغیر باشد. برخی کودکان قدرت تمرکز بر چند کار متفاوت را دارند ( به‌طور مثال، می‌توانند در یک زمان هم بخوانند و هم به موسیقی گوش دهند)، درحالی‌که دیگران این‌گونه نیستند.

اولین قدم در افزایش تمرکز کودکان یافتن زمان‌های مناسب کودک شما است. برخی کودکان برای تمرکز به سروصدا نیاز دارند، درحالی‌که دیگران به دنبال سکوت کامل‌اند. درواقع شما باید کودک خود را زیر نظر داشته باشید تا متوجه شوید چه وقت و تحت چه شرایطی ( سکوت، موسیقی ملایم) از انجام فعالیت‌های مشخص لذت می‌برد تا بدین طریق به افزایش تمرکز کودک کمک کنید.

کمک در تعیین اهداف برای افزایش تمرکز کودکان
یکی از رایج‌ترین دلایل فقدان تمرکز در کودکان این است که آن‌ها دقیقاً نمی‌دانند باید چه‌کاری را انجام دهند. اگر کودک شما درباره اهداف تعیین‌شده مطمئن نباشد، شاید طی کردن راه رسیدن به آن هدف برایش دشوار باشد، درنتیجه احتمال اینکه در انجام فعالیت‌های روزانه بی‌دقتی و حواس پرتی کند و عدم تمرکز داشته باشد، بیشتر است.

کمک به کودک برای افزایش تمرکز بر اهداف به این معناست که کودک کاملاً متوجه شود چه‌کاری از او خواسته‌شده است. به‌عنوان‌مثال، اگر از کودک بخواهید با نوشتن روی کاغذ و یا به‌صورت شفاهی آنچه که باید انجام دهد یا راه رسیدن به آن را بیان کند، به تقویت تمرکز فرزند خود کمک زیادی کرده‌اید. به‌طور مثال برای افزایش تمرکز کودک خود در حین انجام فعالیت‌های روزانه این سؤالات را از او بپرسید:

” هدف از انجام این کار چیست؟”
” سه کار که می‌توان برای دست‌یابی به هدف انجام داد چیست؟”
“با چه‌کاری شروع کنم؟
” بعد از اتمام این مرحله چه باید کرد؟
” چه نتیجه‌ای از انجام این کار موردنظر است؟
تمرین تمرکز ذهن کودک
شواهد حاکی از آن است که تمرینات تمرکز ذهن به تقویت تمرکز کودکان کمک فراوانی می‌کند. فعالیت‌های بخصوصی وجود دارد که به بهبود تمرکز کودک کمک می‌کند و به‌راحتی می‌توان آن‌ها را در محیط خانه انجام داد. اکثریت این فعالیت‌ها بدین گونه عمل می‌کنند:

کمک به کودک برای بهبود توجه انتخابی خود.
تمرکز بر آموختن این نکته به کودک که برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده هیچ‌چیز نباید حواس او را پرت کند.
تمایز میان اطلاعات مرتبط و نامرتبط را به کودک بیاموزید.
چگونگی انتخاب اطلاعات موردنیاز از بین حجم انبوهی از اطلاعات را به کودک بیاموزید.
بالا بردن سطح آگاهی فضایی ( درک سه بعدی ) کودک
بررسی‌ها نشان می‌دهد تمرینات تمرکز ذهن تأثیر بسزایی بر توانایی افزایش تمرکز کودکان در انجام صحیح تکالیف مدرسه دارد. منابعی مانند بازی‌های تمرکز ذهن با ارائه راهکار به کودک شما کمک می‌کند تا او تمرکز و توجه خود را تقویت نماید.

پاسخ صحیح به‌جای عکس‌العمل نابجا در برابر حواس پرتی کودک
بعید است با تنبیه کودک نتیجه ای در افزایش تمرکز کودک داشته باشد. هم‌چنین بیان توصیه هایی به کودک مانند: ” توباید تمرکز کنی” نیز یقیناً فایده‌ای نخواهد داشت. بهترین راه تقویت تمرکز کودکان این است که متوجه شوید بهترین شرایط برای فرزندتان چیست- صبح؟ بعدازظهر؟ چه وظایفی، چه وقت؟ سکوت؟ موسیقی؟ سپس به او کمک کنید تا کاملاً متوجه شود چه‌کاری را باید انجام داده و برای انجام آنچه مراحلی را باید طی کند.

تمرینات ذهن آگاهی
هدف از تمرینات حضور ذهن کمک به افزایش تمرکز کودکان است. طبق مطالعات متعدد، این تمرینات با کمک به افراد برای حضور ذهن و تمرکز در لحظه، تأثیر مثبتی بر تمرکز کودکان دارند. همچنین ثابت شده که ذهن آگاهی بر کاهش اضطراب کودک کمک کرده و تأثیر مثبتی بر رفتار کودک بر جای می‌گذارد. هرچند انجام تمرینات تمرکز ذهن برای کودکانی که در ساکت ماندن مشکل دارند، آسان نیست. اما خبر خوب این‌که تمرینات حضور ذهن نسبتاً آسانی وجود دارد که می‌توانید از همین امروز به همراه فرزندتان آن‌ها را انجام دهید.

چه وقت برای حل حواس پرتی کودک به دنبال کمک باشید؟
متأسفانه، مشکل حواس پرتی کودکان یا عدم تمرکز در کودک ممکن است نشانه یک مشکل جدی‌تر باشد. به‌طور مثال، می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات یادگیری مانند اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD) و یا اختلال کمبود تمرکز (CDD) و یا حتی اختلالات روانشناسی باشد. لطفاً اگر متوجه نشانه های زیر شدید از یک مشاوره کودک کمک بگیرید:

احساس خستگی مفرط و کمبود انرژی کودک
مشکل عدم هوشیاری و حواس پرتی کودک
گوشه گیری و انزوای کودک
عدم توانائی کودک در پردازش اطلاعات باوجود کمک دیگران
علائم افسردگی در کودک
مشکل بی خوابی کودک
بدرفتاری کودک
احساس توهم و خیال پردازی کودک