انتشارات مهرسا

مهارت هاي حركتي ظريف دست چیست؟

رشد اوليه كودك شامل کسب مهارت هاي حركتي درشت و ظريف است. در حالي كه هر دوي اين مهارت ها به حرکت شکل میدهند، اما تفاوت هايي با هم دارند:

مهارت هاي حركتي ظريف شامل حركت گروه هاي عضلات كوچكتر در دست، انگشتان و مچ دست كودك شما مي باشند.

مهارت هاي حركتي درشت شامل حركت گروه هاي عضلات بزرگتر مانند بازوها و پاها مي باشند. اين گروه هاي عضلات بزرگتر هستند كه به كودكان اجازه مي دهند بنشينند، غلت بزنند، چهاردست و پا حركت كنند و راه بروند.

هر دو گروه از مهارت هاي حركتي باعث استقلال بيشتر كودكان مي شوند. هرچند مهارت هاي حركتي ظريف از اهميت ويژه اي برخوردار هستند، زيرا توانايي استفاده از عضلات كوچكتر در دستها، به كودكان اجازه مي دهد تا بدون كمك، كارهاي مراقبت از خود را انجام دهند. برخي از اين كارها شامل موارد زير است:
• مسواك زدن دندانها
• غذا خوردن
• نوشتن

نمونه هايي از مهارت هاي حركتي ظريف:

نوزادان و كودكان نوپا، مهارت هاي حركتي ظريف و درشت را با سرعت خاص خودشان كسب مي كنند.
بعضي از كودكان زودتر از سايرين مهارتهایی را كسب مي كنند و این امر کاملاً طبیعی است. كودكان معمولا از اوايل ١ يا ٢ ماهگي شروع به دستيابي به اين مهارتها ميكنند و در دوران پيش دبستاني و دبستان يادگيري ساير مهارت ها را ادامه مي دهند.

مهمترين مهارت هاي حركتي ظريف كه مي بايست در كودكان رشد كند، شامل موارد زير است:

• قوس هاي كف دست اجازه مي دهند كه كف دستها به سمت داخل خم شود. تقويت اين امر به هماهنگي حركت انگشتان دست كه براي نوشتن، بازكردن دكمه لباس و محكم گرفتن اشياء لازم است، كمك مي كند.

• ثبات مچ تا سالهاي آغازين مدرسه تكامل پيدا مي كند. ثبات مچ به كودكان اجازه ميدهد تا انگشتان خود را با قدرت و كنترل حركت دهند.

• مهارت يك سمت دست ( مهارت اصلي دست) استفاده از انگشت شست ، انگشت اشاره و سایر انگشتان دست به منظور گرفتن دقیق است.

• رشد عضله داخلي دست توانايي انجام حركات كوچك با دست است، جايي كه نوك انگشت شست، انگشت اشاره و انگشت مياني لمس مي شود.

• مهارت هاي دستي دو طرفه امكان هماهنگي هر دو دست را به طور همزمان فراهم مي كند.

• مهارت هاي استفاده از قيچي تا چهار سالگي تكامل پيدا مي كند و قدرت دست و هماهنگي دست و چشم را ايجاد مي كنند.

جدول تکامل مهارتهای ظریف دست در نوزادان:

تولد تا سه ماهگي:
• دستان خود را در دهانش قرار مي دهد
• دستها آزادتر مي شوند ( دستها را بيشتر باز نگه مي دارد)

سه تا شش ماهگي:
• دستهايش را در كنار هم نگه مي دارد
• يك اسباب بازي را از يك دست به دست ديگر ميدهد
• يك اسباب بازي را با استفاده از هر دو دست نگه ميدارد و تكان مي دهد

شش تا نه ماهگي:
• شروع به گرفتن اشياء با انگشتانش مي كند
• يك شی ء را با دستانش فشار مي دهد
• انگشتانش را به هم مي زند
• يك اسباب بازي را با هر دو دستش مي گيرد
• از انگشت اشاره براي لمس اجسام استفاده مي كند
• دست مي زند

نه تا دوازده ماهگي:
• غذاهاي انگشتي را به تنهايي مي خورد
• اشياء كوچك را با انگشت شست و انگشت اشاره برمي دارد
• اشياء را به هم مي زند
• يك اسباب بازي را با يك دست نگه مي دارد

دوازده ماهگي تا دو سالگي:
• برج بلوك مي سازد
• روي كاغذ خط خطي مي كند
• با قاشق غذا مي خورد
• يك صفحه از يك كتاب را در يك زمان ورق مي زند
• مداد را با نوك انگشتان و انگشت شست نگه مي دارد(pincer grasp)

دو تا سه سالگي:
• دستگيره در را مي چرخاند
• دستهايش را ميشويد
• از قاشق و چنگال به درستي استفاده مي كند
• زيپ لباس را باز مي كند و مي بندد
• در قوطي ها را بر ميدارد و سر جايشان مي گذارد
• نخ كردن مهره ها را انجام مي دهد

سه تا چهار سالگي:
• دكمه هاي لباس را باز مي كند و مي بندد
• از قيچي براي بريدن كاغذ استفاده مي كند
• روي كاغذ شكل مي كشد

رشد مهارت هاي حركتي ظريف:

همان طور كه كودك شما توانايي كنترل و هماهنگي بدنش را بدست مي آورد، مهارت هاي حركتي ظريف او به طور طبيعي رشد مي كنند.
به خاطر داشته باشيد كه برخي از كودكان ممكن است مهارت هاي حركتي ظريف را زودتر بدست آورند و نسبت به ساير كودكان هماهنگي بهتري داشته باشند.
يك كودك ممكن است در سه ماهگي جغجغه را تكان دهد، در حاليكه ممكن است يك كودك در همان سن، نتواند تا ماه بعد جغجغه را تكان دهد.
اين امر كاملا طبيعي است.

چند فعالیت براي تقویت مهارت هاي حركتي ظريف:

گنجاندن فعاليت هاي سرگرم كننده در فعاليت هاي روزانه كودك مي تواند به بهبود مهارت هاي حركتي ظريف آنها كمك كند. توانايي يادگيري و تمرين مهارت هاي حركتي ظريف در سنين پايين مي تواند از نظر تحصيلي، اجتماعي و شخصي به نفع كودكان باشد.

در اينجا به چند فعاليت كه شما و كودكتان مي توانيد با هم انجام دهيد، اشاره شده است:

• به كودك خود اجازه دهيد در آماده سازي غذا مانند همزدن، مخلوط كردن يا ريختن موادغذايي كمك كند
• مانند يك خانواده با هم پازل درست كنيد
• بازيهاي تخته اي كه تاس دارند را انجام دهيد
• با رنگهاي انگشتي بازي كنيد
• اجازه دهيد كودك ميز شام را بچيند
• به كودك خود بياموزيد كه چگونه نوشيدني اش را در ليوان بريزد
• از كودك خود بخواهيد گل رس ( گل مخصوص سفالگري)، را با دستانش ورز دهد و صاف كند، و سپس با شيريني بر، برش هايي را در آن ايجاد كند
• به كودك خود نشان دهيد چگونه از پانچ( سوراخ كن) استفاده كند
• انداختن نوارهاي لاستيكي در دور قوطي را تمرين كنيد
• اشيائي را در داخل ظرفي بيندازيد و از كودك بخواهيد كه آنها را با انبرك بردارد

وقتی که مهارت های ظریف دست دچار مشکل میشود:

اگرچه مهارت های حرکتی ظريف با سرعت هاي متفاوتي تكامل پيدا مي كنند، اما چنانچه كودكتان در اين مهارت های ظریف یا درشت مشكل خاصی دارد،حتما به پزشك متخصص یا کاردرمانگر مراجعه كنيد.

تاخير ها مي توانند نشانه اي از اختلال هماهنگي رشدي (Developmental Coordination Disorder)، و یا در برخی موارد مشکلات سیستم عصبی باشند. اين اختلال در حدود ٥ تا ٦ درصد كودكان در سن مدرسه را تحت تاثير قرار ميدهد.

علائم مشكل در مهارت هاي حركتي ظريف شامل موارد زير است:

• انداختن اشياء
• ناتواني در بستن بند كفش
• مشكل در نگه داشتن قاشق يا مسواك
• مشكل در نوشتن، رنگ آميزي يا استفاده از قيچي

همچنین در برخی از موارد نظیر بیماری فلج مغزی بسیاری این کودکان توانایی های اولیه را نیز در انجام مهارت های دست ندارند و به دلیل اسپاسم و ضعف عضلانی دچار مشکلات فراوانی در انجام کارهای روزمره هستند.

برخي از تاخيرها در مهارت هاي حركتي ظريف تا زماني كه كودك بزرگتر شود شناسايي نمي شوند.
شناسايي زودهنگام تاخير در كودك ميتواند باعث جلوگیری از مشکلات ثانویه در مهارت های کودک شما شود.

اگر كودك شما موارد زير را داشته باشد، پزشك متخصص اطفال و یا کاردرمانگر ممكن است تشخيص اختلال هماهنگي (Coordination Disorder) و یا مشکلات سیستم عصبی را بدهد:

• مهارت هاي حركتي ظريف كمتر از آنچه كه براي سنش انتظار مي رود
• ضعف در مهارت هاي حركتي ظريف كه تكميل كارهاي روزمره در خانه و مدرسه را دشوار مي كند
• تاخير رشدي در مهارت هاي حركتي كه از سنين پايين شروع شده است

ممكن است كودك شما براي يادگيري تكنيك هايي برای بهبود هماهنگی در گروه های عضلانی کوچک خود، نياز به كار با يك متخصص كاردرماني داشته باشد.

نكته:

مهارت هاي حركتي ظريف براي زندگي و يادگيري ضروري هستند. اگر كودك شما در فعالیت های روزانه مشکل دارد یا احساس می کنید کودکتان با این انجام مهارت ها دست و پنجه نرم می کند، در مورد احتمال تاخیر در رشد با پزشک كودك و یا متخصص کاردرمانی دست مشورت کنید.