انتشارات مهرسا

دروغگویی در کودکان و چگونگی برخورد با آنها
دروغگویی در کودکان علل مختلفی دارد که باید به دقت بررسی شود . دروغگویی رفتار زشتی است که اگر به یک عادت در کودکان تبدیل شود راهکارهای ترک آن دشوارتر خواهد بود . علت دروغگویی در کودکان میتواند ناشی از اختلال در عملکردهای رشد باشد یا ناشی از رفتارهای غلط ما با کودکمان ،به هر حال به هر دلیلی که باشد باید راهکارهای مقابله با آن را آموخت.

تصور کنید مادر یا پدری هستید که فرزند کوچکی دارید؛ شاید هم واقعا کودکی دارید که در این صورت خدا حفظش کند. حالا تصور کنید وارد اتاق کودک دلبندتان شده اید و دیواری که تازه رنگ شده است را غرق در تصاویر باب اسفنجی، پنگول و سایر شخصیت های کارتونی می بینید و مجرم کوچک را می بینید که این کار را به گردن دوستان خیالی یا شخصی دیگر می اندازد. بله واقعیت دارد، کودکان دروغ می گویند اما دروغگویی در کودکان فعلی خبیثانه و از روی برنامه ریزی های شیطانی نیست و واکنش های شما به عنوان والدین نقش مهمی در ترک یا ادامه ی دروغگویی کودک تان دارد.
بچه ها در این سن وسال داستان می سازند، بدون اینکه بدانند داستان ها و تخیلات شان غیرواقعی است. مثلا کودکی چهار پنج ساله تمام قبض های تلفن و گاز را کف خانه پخش وپلا کرده و وقتی علت را جویا می شوید خیلی ساده می گوید کار خواهر یا برادرش است؛ این در حالی است که خواهر یا برادر کوچک ترش تنها دو ماه دارد. چرا کودکان دروغ می گویند؟ علت دروغگویی در کودکان چیست؟ در واقع بچه های خیلی کوچک دروغ نمی گویند. برای دروغ گفتن، فرد دروغگو می داند که فرقی میان واقعیت و شکل تحریف شده آن وجود دارد و این توانایی در تشخیص از 4 سالگی به بعد شکل می گیرد. بعدها در سال های پیش دبستانی قدرت تخیل کودکان رشد می کند. این رشد با ساختن قصه های «من درآوردی» توسعه می یابد. در این مقطع سنی کودکان از خود داستان می سازند، شخصیت های داستانی و کارتونی مورد علاقه خود را با واقعیت در هم می آمیزند و قصه می سازند. اما کودکان بزرگ تر در مقطع سنی قبل از پیش دبستانی معمولا برای کسب منفعتی خاص یا فرار از عواقبی چون تنبیه دروغ می گویند. باید بدانید که همه ی اینها طبیعی و بخشی از فرایند رشد است.

دروغگویی در کودکان نوپا و پیش دبستانی
در مواجهه با دروغگویی کودک همیشه آرام باشید و آن را به مثابه فرصتی برای آموزش و تربیت در نظر بگیرید. می توانید بگویید:«من تقریبا مطمئن هستم که این اتفاق رخ نداده است. مطمئنی که این طور شده است؟» اگر دروغی که می گوید ناشایست و خطرناک است بگویید:«اگر یه نفر این حرفو به خودت بگه چه حسی پیدا می کنی؟»
سعی کنید مشکل را با هم حل کنید. برای نمونه اگر فرزندتان روی دیوار نقاشی کرده است، بگویید:«جای نقاشی در دفتر نقاشی یا کاغذه» و از او بخواهید کاغذی بیاورد تا با همکاری هم روی آن نقاشی کنید.

دروغگویی ریشه در فرایند رشد کودکان دارد
اهمیت راست گویی را برای کودک توضیح بدهید. مثلا بگویید راست گویی در درجه اول برای سلامت و ایمنی و به طور کلی به خاطر شخص اوست و اگر او قیچی تیز و خطرناکی را پنهان کند، ممکن است دستان کوچکش بریده شود.
به کودک حق انتخاب بدهید تا مجبور نشود درباره ی همه چیز دروغ بسازد. به او آزادی های مجاز در زمینه ی انتخاب لباس، غذا و … بدهید. به او احترام بگذارید به شکلی که احترام و قدرت انتخاب را حس کند.

حقیقت و عواقب آن
گاهی اوقات کودکان از بعضی اشیا مانند آلبوم تمبر و … خوش شان می آید و دوست دارند آن را مال خود کنند ولی از ترس برخورد پدر و مادر یا ممانعت آنها بی اجازه آن را برمی دارند و سعی می کنند با دروغ گفتن از دایره اتهام خارج بشوند. در سن 6 سالگی رشد مغز کودک سرعت بالایی دارد و قدرت تجزیه و تحلیل او بیشتر و بیشتر می شود. در این سن کودکان می توانند عواقب کارهای خود را پیش بینی کنند مثلا به خوبی می دانند اگر کتاب شان گم بشود، بازخواست خواهند شد یا اگر تکالیف شان را ننویسند حسابی به دردسر می افتند. در 8 سالگی کودکان روابط علت و معلولی را به خوبی درک می کنند و از عواقب مختلفی که انتظارشان را می کشد باخبرند.

چه باید کرد؟
به هیچ وجه بچه ها را تنبیه نکنید. کودکانی که از تنبیه شدن می ترسند، بیشتر دروغ می گویند. با علم به اینکه تنبیه و مجازات انتظارشان را می کشد، درصدد گریز از تنبیه هستند و دست به مخفی کاری و دروغگویی می زنند. اگر تنبیه کردن را از برنامه ی تربیتی خود حذف کنید درهای ارتباط با کودک را می گشایید و در نتیجه ساده تر می توانید مشکل را میان خود حل کنید.
در این سن نیز مانند کودکان کوچک تر باید به فرزندتان درباره ی راست گویی توضیح بدهید. اهمیت راست گفتن و عواقب دروغگویی را برایش روشن کنید و مفهوم مهم اعتماد را برایش توضیح دهید. به او بگویید با دروغ گفتن اعتماد آدم ها نسبت به یکدیگر از بین می رود یا به او بگویید که حتی اگر چیزی را خراب کرده است، نمره ی کمی گرفته یا با توپ مجسمه ی گرانبهایی را در منزل شکسته است، باید راستش را بگوید. ارزش راست گویی خیلی خیلی زیادتر از شی شکسته شده یا نمره ی بیست است. اگر حقیقتی که با شما در میان می گذارد، خیلی هولناک یا حاصل خرابکاری عظیمی است، باز هم خونسرد بمانید و بدانید حفظ خونسردی موجب شکل گیری ویژگی راست گویی در کودک می شود.
وقتی بزرگترها راست بگویند و در عمل از دروغگویی پرهیز کنند، کودکان بیشتر متوجه اهمیت راست گویی می شوند. فرض کنید برای بردن کودک به سالن سینما یا استفاده از بازی های خاصی در شهربازی، درباره ی سن او به مسئول کنترل دروغ می گویید؛ در این حالت انتظار گزافی است که کودک راست گو بشود و برای تأمین منافعش دروغ نگوید. کودکان نکات تربیتی را در عمل و رفتار شما می جویند و یاد می گیرند.
فرایند حل مسئله را به کودک آموزش بدهید. به او یاد بدهید که در مواجهه با مشکلات چگونه تصمیم گیری کند. اگر کتابش را گم کرده یا آن را پاره کرده است، راه حل درست پنهان کاری یا دروغگویی نیست، بلکه باید بتواند مشکل به وجود آمده را مدیریت و حل کند.
وقتی کودک راست می گوید، او را تشویق کنید. کودک باید بفهمد که با راست گویی نیز می تواند نیازهایش را برآورده کند.

نوجوانی و سال های قبل از آن
این سنین مقاطع حساسی از زندگی هر فرد هستند. در این سن وسال اختیارات و توانایی افراد خیلی بیشتر از دوران کودکی است و نظارت بر رفتار به ویژه در بخش هایی که والدین و بزرگ ترها حضور ندارند، کمی دشوارتر است. مثلا تأخیر نوجوانی که خودش با وسایل نقلیه عمومی از مدرسه به منزل بازمی گردد و دروغگویی درباره ی این تأخیر، خرج کردن غیرعادی پول توجیبی و… مسائلی است که نوجوانان در موردشان دروغ می گویند. دروغگویی نوجوانان بیشتر در حوزه ی روابط اجتماعی و زندگی بیرون از خانه شکل می گیرد. علاقه به تجربه ی حس استقلال و تنهایی از اصلی ترین عوامل دروغگویی نوجوانان است. آنها دوست دارند خود را مستقل از والدین نشان بدهند و فکر می کنند در سنی هستند که لزومی به اجازه گرفتن از سایرین ندارند، چون به زعم خودشان عقل کافی و توانایی وافی برای گذراندن امور خود دارند. نوجوان دوست دارد تصمیم گیری کند. احترام به حریم خصوصی نوجوانان و ارزشمند شمردن نظرات و تصمیمات آنها کمک زیادی به ترک دروغگویی می کند. وقتی شما همیشه نوجوان خود را گناهکار بدانید، به او مشکوک باشید و حرف هایش را باور نکنید، انگیزه ای برای تغییر و خوب بودن در اختیارش نمی گذارید. حتی اگر به شما راست هم بگوید، دفعه ی بعد این کار را نخواهد کرد، چون می بیند که راست گویی او اهمیتی ندارد و در هر صورت مقصر شناخته می شود.

طوری رفتار کنید که نوجوان بفهمد متوجه دروغ او شده اید و این دروغ برای تان ناخوشایند بوده است. به او آزادی های مجاز بدهید. اگر دوست دارد به جشن تولدی برود که دوستان معقول با اجازه ی والدین در آن حضور دارند، بیهوده ممانعت نکنید. از «این کار را بکن و آن کار را نکن» گفتن پرهیز کنید. نوجوان در سن بلوغ از این دستورات تربیتی هیچ گونه حسن نیتی برداشت نمی کند. از دید او شما دیکتاتوری مستبد هستید که آزادی های او را تحت الشعاع قرار داده است. ضمن اینکه اهمیت احتیاط و شیوه ی مراقبت کردن از خود را به او می آموزید به آزادی های او احترام بگذارید و اجازه بدهید استقلال را تجربه کند.
در سال های پایانی نوجوانی درک متقابل والدین و فرزندان بیشتر می شود. به عنوان پدر و مادر از برخورد با چالش های رفتاری این سن نهراسید. حتی اگر بهترین شرایط خانوادگی نیز در خانه حکم فرما باشد، در این سنین برخورد و اصطکاک میان فرزندان و والدین پیش می آید. تفاوت نسلی و شرایط مختلف فرهنگی و اجتماعی زمان و… همیشه وجود دارد و از این اختلاف نظرها گریزی نیست. از مشکلات فرار نکنید. با چالش ها روبه رو شوید و ضمن حفظ خونسردی، در تعاملی سازنده مسائل را با کمک نوجوان خود حل کنید.
حتی اگر نوجوان شما در مورد مسئله ی مهمی دروغ گفت (برداشتن پول از کیف یا جیب شما و انکار آن)، جا نخورید. بدانید تنها فرزند شما نیست که اشتباه می کند. در این سنین حساس همه اشتباهاتی دارند و حذف این اشتباهات به خونسردی و آگاهی والدین بستگی دارد. در مثال عنوان شده، ریشه یابی دروغ مهم تر از پرداختن به مسئله ی دروغگویی است. علت اصلی دروغ را کشف کنید. چرا از کیف یا جیب شما پول برداشته است؟ این پول برای چه چیزی خرج شده است؟ علت پنهان کاری چیست؟ ترس از شما؟ خرید چیزی نامعقول؟ و… .
دروغ شنیدن از فرزندان سخت است، اما تصور نکنید دروغگویی در کودکان و نوجوانان به معنای جانی شدن آنها در آینده و تباه شدن اخلاقیات آنان است. دروغگویی ریشه در فرایند رشد دارد. کودکان شما تا بلوغ راه پرپیچ و خمی در پیش دارند و شرط سالم طی کردن این مسیر حمایت و تربیت آگاهانه ی شماست. صبور باشید و در سایه ی پروردگار فرزندانی برومند و سالم تربیت کنید.