انتشارات مهرسا

مهارت های زندگی چه هستند و چه کمکی به افراد می‌کنند؟ مهارت های زندگی در واقع نوعی تمرین‌های رفتاری هستند که به بهترین واکنش‌ها و رفتارهای افراد در موقعیت‌های مختلف زندگی کمک می‌کنند. همۀ انسان‌ها یکسری ضعف‌ها و نواقص رفتاری دارند، این ضعف‌ها آسیب‌های زیادی را برای شما و افرادی که با آن‌ها در ارتباط هستید به همراه خواهد داشت. از همین رو باید گفت مهارت های زندگی تضمین کنندۀ سلامت روان افراد جامعه هستند. با آموزش و شرکت در جلسات مشاوره می‌توانید مهارت‌های خود را گسترش داده و به شیوه‌ای مناسب‌تر زندگی کنید. در روان شناسی چند مهارت به عنوان مهارت‌های اصلی زندگی مطرح می‌شود که در ادامه به ارائه ی نکاتی درباره ی آن‌ها خواهیم پرداخت.

اهمیت یادگیری مهارت های زندگی

طبق تعریف سازمان بهداشت روانی، مهارت های زندگی، مهارت‌هایی هستند که برای افزایش توانایی‌های روانی اجتماعی افراد آموزش داده می‌شوند و فرد را قادر می‌سازند که به طور موثر با مقتضیات و کشمکش‌های زندگی رو به رو شود. در واقع بسیاری از شکست‌ها، ناکامی‌ها و مشکلاتی که افراد در زندگی خود تجربه می‌کنند به خاطر وجود نقص‌هایی است که در این زمینه دارند. مهارت های زندگی ویژگی‌هایی نیستند که به طور ذاتی در افراد وجود داشته باشند بلکه نیازمند آموزش و تمرین بسیار در موقعیت‌های مختلف هستند.

مهارت های زندگی اصلی

مهارت های زندگی اصلی آن هایی هستند که هر فرد باید برای داشتن زندگی بهتر آن ها را آموزش ببیند و در طول زندگی خود به کار گیرد. مهارت های نزندگی اصلی به شرح زیر هستند:
1. مهارت خودآگاهی از اولین مهارت های زندگی

مهارت خودآگاهی به این معنی است که بتوانید به شناخت دقیق و درستی از خود دست پیدا کنید. خود آگاهی یعنی فهم صحیحی از نگرش‌ها، آرا، عقاید، اندیشه‌ها، هیجان‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها و کاستی‌هایتان داشته باشید. اگر شناخت درستی از خودتان نداشته باشید در انتخاب‌های مهم و سرنوشت ساز زندگی با مشکلات زیادی رو به رو خواهید شد.
برای تقویت مهارت خود آگاهی، باید فرصتی فراهم کنید تا دربارۀ خود بیاندیشید و از خود سوال کنید که “من کیستم؟” در واقع باید نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی نمایید. برای به دست آوردن این شناخت می‌توانید دربارۀ خصوصیات خود با افراد نزدیک تان گفت و گو کرده و نظر آن‌ها را نیز جویا شوید.
2. حل مسئله و تصمیم گیری

ححل مساله یکی از مهم ترین مهارت های زندگی بوده و فرایندی است که فرد سعی می‌کند راه حل‌های موثر و سازگارانه‌ای برای مسائل زندگی روزمره خود پیدا کند. اگر حل مسئله به صورت درستی صورت بگیرد منابع روانی مثبت (مانند رضایت از زندگی و عزت نفس) را افزایش داده و منابع روانی منفی (مانند علائم بیماری‌های روانی و مشکلات سلامت روان) را کاهش می‌دهد.
افراد در زمان مواجهه با مسائل معمولا به دو شیوه هیجان مدار و مساله مدار برخورد می‌کنند. در رویکرد هیجان مدار افراد بیشتر تمرکز بر هیجانات دارند، پس فرد برای کاهش احساسات منفی خود در مواجهه با مشکلات، به رفتارهای مخربی نظیر سیگار کشیدن یا مشروب خوردن روی می‌آورد.
اما اگر رویکرد مساله مدار داشته باشید، در وهلۀ اول می‌پذیرید که مشکل‌تان قابل حل است. در ادامه تمام راه حل‌های ممکن را مورد بررسی قرار می‌دهید و با توجه به پیامدها، بهترین گزینه را برای حل مشکل خود انتخاب می‌کنید.
3. همدلی یا هوش هیجانی

مهارت همدلی به معنی توانایی شناخت، درک و پذیرش احساسات و نیازهای دیگران است. افراد باهوش هیجانی مناسب و درک بهتری از دیگران دارند و این مساله باعث می‌شود آنان دوستان بیشتر و بهتری داشته و رفتارهای تخریب گری نظیر خشونت و پرخاشگری کمتری در رفتار با دیگران از خود نشان دهند. مهارت همدلی یکی از مهم ترین مهارت های زندگی است.
4. مهارت نه گفتن و جرات ورزی

همۀ افراد باید این توانایی را داشته باشند که هنگام شنیدن درخواستی متضاد با توانایی‌ها و خواسته‌های خود، آن را رد کنند؛ در واقع مهارت نه گفتن داشته باشند. اما این اتفاق برای همه آسان نیست. فقدان این مهارت باعث بروز رفتارهای منفعل پرخاشگر در فرد می‌شود.
رفتار منفعلانه وقتی صورت می‌گیرد که افراد در ظاهر مهربان و فروتن هستند و درخواست همه را پذیرفته و تایید می‌کنند؛ اما همۀ این بله گفتن‌ها ناشی از این است که نمی‌توانند جراتمندانه رفتار کنند و نه بگویند. افراد منفعل دائما از درون احساس ناراحتی و عصبانیت می‌کنند.
رفتار پرخاشگرانه زمانی روی می‌دهد که افراد جراتمندی را با پرخاشگری اشتباه می‌گیرند. آن‌ها با روش‌هایی مثل ناسزا گفتن و دعوا برای احقاق حقوق خود تلاش می‌کنند. اما مهارت جرات ورزی در افرادی دیده می‌شو‌د که می‌توانند برای گرفتن حق خود اقدام کنند بدون اینکه حقوق دیگران را نادیده بگیرند. این افراد اگر با نظر دیگران مخالف باشند حرف شان را به شیوۀ مودبانه و مناسبی بیان می‌کنند. نه گفتن و جرات مندی از ضروری ترین مهارت های زندگی است.
5. تفکر خلاق از مهارت های کاربردی در زندگی

مهارت تفکر خلاق به این معنی است که فرد می‌تواند وقایع را به نوع دیگری ببیند. در حقیقت این مهارت منجر به این می‌شود که فرد تنها به یک حالت، تعبیر یا تفسیر از یک رویداد اکتفا نکند. عواملی مثل آزادی در ابراز عقیده، اعتماد به دانش و مهارت‌های شخصی و رو به رو شدن با موقعیت‌های چالش برانگیز در ایجاد تفکر خلاق موثر هستند.
6. مهارت های زندگی | تفکر انتقادی

تفکر انتقادی به افراد این قابلیت را می‌دهد که درباره ی شیوۀ تفکر خود فکر کنند و آن را مورد تحلیل و بازیابی قرار دهند. به کمک تفکر انتقادی اندیشۀ فرد به صورت پخته و رشد یافته‌ای شکل گرفته و بهداشت روانی او کمتر تحت تاثیر آسیب‌های جدی قرار می‌گیرد.
آموزش‌های سال‌های ابتدایی در ایجاد تفکر نقادانه تاثیر بسزایی دارد. هدایت کودکان به نحوی که بتوانند مسائل را به چالش بکشند و ایجاد سوال در ذهن آن‌ها به پرورش این مهارت کمک زیادی خواهد کرد.
7. مهارت مقابله با استرس

مهارت مقابله با استرس به افراد کمک می‌کند تا بتوانند تغییرات و دگرگونی‌های زندگی را به بهترین شیوه مدیریت کنند. از نظر علمی راهبردهای مقابله با استرس فعالیت‌های درونی، روانی و رفتاری هستند که فرد برای از بین بردن استرس یا به حداقل رساندن و کنار آمدن با آن استفاده می‌کند. افراد مقاوم در برابر استرس ویژگی‌های خاصی نظیر متعهد و مسئول بودن، مبارزه طلبی، چالش جو بودن و توانمندی در زمینۀ ابراز وجود دارند که در مقابله با استرس به آن‌ها کمک زیادی می‌کند.
8. مهارت کنترل خشم

خخشم یکی از قدرتمند ترین هیجاناتی است که بیشتر افراد در کنترل آن با مشکل مواجه می‌شوند. کنترل خشم لزوما به معنی ابراز کمتر خشم نیست بلکه به معنی فراگیری شیوه‌ای از ابراز کردن است که برای شما و کسانی که پیرامون‌تان هستند مناسب و مفید می‌باشد.
در زمینه کنترل خشم تکنیک‌های زیادی نظیر تغییر اندیشۀ خشم آلود، ریلکسیشن، حل مساله، ورزش و… وجود دارد. اگر خشم در شما به طور کنترل ناپذیری رخ می‌دهد، برای بهبود و درمان خشم خود حتما یک مشاوره روانشناسی دریافت نمایید.
9. ارتباط موثر و مهارت های بین فردی

افرادی که در مهارت‌های ارتباطی توانایی کافی کسب کرده‌اند، به راحتی و با گشاده رویی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند، پیام های خود را به وضوح منتقل کرده و دیگران پس از برخورد با آن‌ها احساس مثبتی دارند. مهارت‌های ارتباطی شامل دو بخش مهارت‌های ارتباطی پایه و مهارت‌های پیشرفته است. در مهارت ارتباطی پایه تاکید بر گوش دادن کامل و بیان موثر می‌باشد. اما در مهارت ارتباطی پیشرفته، زبان بدن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این دو همان مهارت ارتباط کلامی و مهارت ارتباط غیر کلامی را در واقع شامل می‌شوند.
10. اعتماد به نفس از مهارت های لازم در زندگی

اعتماد به نفس عبارت است از آنچه دربارۀ خود می‌اندیشید و احساسی که دربارۀ خود دارید. این احساس به شما کمک می‌کند که از خود تصویری واقعی و مثبت بسازید. عواملی مثل انتخاب درست هدف، تشویق شدن از جانب دیگران و همانند سازی کردن با الگوهایی که از اعتماد به نفس کافی برخوردارند در افزایش اعتماد به نفس افراد تاثیر بسزایی دارد.
11. مهارت انعطاف پذیری

این مهارت بدین معنی است که فرد بتواند در هنگام مواجه با شرایطی که ایده آلش نیست، خود را با آن شرایط تطبیق دهد. مهارت انعطاف پذیری به افراد کمک می کند تا در هنگام بروز مشکلات و شرایط جدید، آسیب زیادی نبینند و بتوانند با آن وضعیت سازگار شوند.

مهارت های زندگی فرعی

علاوه بر مهارت های اصلی در زندگی که در بالا به آن ها اشاره شد، برخی دیگر از مهارت‌ها به شما کمک می‌کنند تا زندگی بهتری داشته باشید. این مهارت‌ها عبارتند از:
1. مهارت تاب آوری

مهارت تاب آوری به این معنی است که فرد بتواند در برابر استرس های محیطی از خود مقاومت نشان دهد. داشتن این مهارت به این معنی نیست که مشکلات و استرس ها با یک حرکت از بین بروند بلکه یعنی فرد بتواند این استرس را تحمل کند و در برابر آن تاب بیاورد تا در نهایت بتواند قدرت مقابله و حل مشکلات را پیدا کند.
2. مهارت نوشتن

یادگیری مهارت نوشتن به افراد کمک می کند تا بتوانند ایده های خود را گسترش دهند و هم چنین در مواقعی که امکان ارتباط رو در رو وجود ندارد، ارتباطات خود را با دیگران حفظ کنند. مهارت نوشتن یکی از مهم ترین راه های تاثیر گذاری بر دیگران است و به گسترش روابط اجتماعی کمک می کند.
3. مهارت مذاکره

امروزه افرادی که مهارت مذاکره نداشته باشند، نمی توانند هیچ پیشرفتی کنند و حق خود را از دیگران بگیرند. همه افراد در تلاش هستند تا منافع خود را در تمام ابعاد زندگی در نظر بگیرند و اگر در این میان فردی مهارت مذاکره را بلد نباشد، تمام حق و حقوق خود را از دست می دهد و باید بیش تر از آن چیزی که دریافت می کند، انرژی و سرمایه از خود بدهد.
4. مهارت تمرکز

محرک های بسیار زیادی در محیط وجود دارند که می توانند تمرکز انسان را بر هم بزنند و این گونه فرد نمی تواند کارهای خود را به درستی و تمام و کمال انجام دهد. مهارت تمرکز یک مهارت بسیار ضروری است که به افراد کمک می کند تا بتوانند از محرک های دیگر چشم پوشی کنند و به انجام کار خود به بهترین نحو بپردازند. مهارت تمرکز به وسیله تمرین و تکرار کسب می شود.
5. مهارت سخنرانی

سخنرانی کردن در مرحله ای از زندگی برای همه افراد پیش می آید و می تواند نظر دیگران را جلب کرده و جایگاه اجتماعی یک فرد را به طور کلی تغییر دهد. اما بسیاری از افراد از سخنرانی کردن می ترسند و به دلیل عدم مهارت در سخنرانی بسیاری از موقعیت های اجتماعی خود را از دست می دهند. مهارت سخنرانی یک مهارت اکتسابی است و با تمرین و رعایت نکات لازم می توانید به آن برسید.
6. مدیریت مالی

مسائل مالی نقش بسیار مهم و کلیدی در زندگی انسان دارد و در صورت عدم مدیریت فرد با مشکلات اساسی در زندگی مواجه خواهد شد. در این صورت فرد دائما کار می کند اما هزینه های زیاد و غیر ضروری تمام بودجه را به خود اختصاص می دهند. ناهمخوانی بودجه و هزینه ها استرس و اضطراب بسیار زیادی را به همراه خواهد داشت. این مهارتی است که همه افراد باید آن را بیاموزند و در طول زندگی آن را تقویت کنند.
7. ابراز عشق

ابراز عشق در تمام مراحل زندگی ضروری است؛ چه عشق به پدر و مادر و چه عشق به همسر و فرزندان. همه انسان ها به دوست داشتن و دوست داشته شدن نیاز دارند و برای این که فرد بتواند مورد محبت و عشق دیگران قرار بگیرد، باید خود نیز متقابلا به افراد مهم زندگی اش ابراز عشق کند.
8. انتقاد پذیری

هیچ فردی کامل نیست و هر کسی می تواند در دوره ای از زندگی خود نقایصی داشته باشد. این مساله کاملا طبیعی است اما مهم این است که فرد بتواند انتقادات و نظرات دیگران را بشنود و آن ها را بپذیرد و از این طریق نسبت به نقایص خود آگاه شود. عدم انتقاد پذیری مانع از رشد و پیشرفت انسان می شود.

آسیب های ناشی از عدم آموزش مهارت های زندگی

در دنیای امروز هر روزه بیش از گذشته شاهد این هستیم که افراد درگیر مشکلات متعدد می شوند و روز به روز بیش تر از قبل عصبی تر شده و رفتار های پراخاشگرانه از خود نشان می دهند. امروزه مشکلات در زندگی افزایش یافته است اما ناتوانی در حل این مسائل و مشکلات باعث می شود که فرد فشار روانی بیش تری را احساس کند و مشکلات نیز در اثر برخورد های اشتباه جدی تر بشوند. افرادی که مهارت های زندگی را به خوبی یاد نگرفته اند، در هنگام مواجه شدن با سختی ها و پستی و بلندی های زندگی رفتار های مخرب و ناسازگارانه را در پیش می گیرند. برای مثال اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم ترین و مخرب ترین پیامدهای ناتوانی در برابر حل مشکلات است. فرد زمانی که نمی تواند مسائل پیش آمده در زندگی خود را برطرف کند، به راهکار های آنی همچون مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر روی می آورد. اعتیاد نیز به خودی خود پیامدها و آسیب های بسیار زیاد و جبران ناپذیری دارد؛ پس می توان نتیجه گرفت که یادگیری مهارت های زندگی یک امر واجب و ضروری در زندگی همه افراد است.

مهارت های زندگی برای کودکان

مهارت های زندگی سلامت روان فرد و جامعه را تامین کرده و آن‌ها را به سوی زندگی بهتر سوق می‌دهد. این مهارت‌ها باید از سنین ابتدایی به کودک آموزش داده شود تا در وجود افراد نهادینه شود. اما متاسفانه به دلیل ناآگاهی والدین و حتی معلمان، این مهارت‌ها به کودکان آموزش داده نمی‌شود و با ورود به دوره بزرگسالی کسب این مهارت‌ها کمی سخت خواهد شد. به همین دلیل ضروری است که والدین با کمک یک روانشناس در جهت نهادینه کردن مهارت های زندگی در فرزندان خود گام بردارند.

سخن آخر

همانطور که گفته شد کسب مهارت های زندگی یک امر ضروری برای تمام افراد است. اما شاید یادیگری آن‌ها و استفاده از آن در زندگی برای تمام افراد کار راحتی نباشد. برای آگاهی بیشتر در زمینه مهارت های زندگی و کاربرد آن‌ها در زندگی روزمره مراجعه به یک روانشناس کمک شایانی به شما خواهد کرد. همچنین شرکت در همایش‌ها و کارگاه‌های مهارت های زندگی نیز می‌توانند راهی برای افزایش توانایی‌هایتان باشند.