انتشارات مهرسا

بدن برای عملکرد طبیعی خود به ویتامین ای نیاز دارد بنابراین وجود این ویتامین در بدن ضروری است. ویتامین ای محلول در چربی است یعنی برای جذب مناسب به چربی غذایی نیاز دارد. ویتامین ای قبل از آزاد شدن در جریان خون، در کبد ذخیره می ­شود.

کمبود ویتامین ای نادر و بیشتر ناشی از بیماری زمینه ­ای است. بعضی نوزادان زودرس نیز دچار کمبود این ویتامین هستند.

ویتامین ای در هشت گونه از مواد شیمیایی وجود دارد. پزشک از طریق آزمایش خون می­تواند مقدار یک نوع از آن، آلفا نوکوفرول، را در بدن فرد مشخص کند. او با استفاده از این اطلاعات مجموع میزان ویتامین ای در بدن فرد را می ­سنجد.

مقدار ویتامین ای طبیعی در هر لیتر از خون معادل 17-5.5 میلی­گرم است. این مقدار در نوزادان زودرس و کودکان زیر 17 سال متفاوت است. همچنین میزان طبیعی ویتامین ای در آزمایشگاه ­های مختلف کمی متغیر است.

اگر میزان ویتامین ای بزرگسال در هر لیتر از خون کم­تر از 4 میلی­گرم باشد، معمولا به مکمل احتیاج دارد.

علائم و نشانه­ های کمبود ویتامین A

کمبود ویتامین ای می­ تواند منجر به بروز مشکلات زیر شود:

ضعف عضلات: ویتامین ای نقش مهمی در عملکرد سیستم عصبی مرکزی دارد. این ویتامین در بین اصلی­ ترین آنتی ­اکسیدان­ های بدن قرار دارد و کمبود آن منجر به استرس اکسیداتیو می ­شود که ضعف عضلانی را به دنبال دارد.
اختلال در تعادل و راه رفتن: کمبود ویتامین ای باعث می­شود برخی نورون­ های خاص، به نام نورون­ های پورکینیه تجزیه شوند و توانایی ارسال سیگنال را از دست بدهند.
بی­ حسی و مورمور شدن: آسیب در فیبرهای عصبی مانع از انتقال سیگنال مناسب توسط اعصاب می ­شود درنتیجه فرد بی ­حسی و مورمور شدن را تجربه می­ک ند که نوروپاتی محیطی نیز نام دارد.
اختلال در بینایی: کمبود ویتامین ای باعث ضعیف شدن گیرنده­ های نور در شبکیه و سایر سلول­ های چشم می­ شود. این وضعیت به مرور زمان با از دست دادن بینایی همراه است.
مشکل سیستم ایمنی: بنابر بعضی تحقیقات، کمبود ویتامین ای سیستم ایمنی را مهار می­ کند. به ­خصوص افراد مسن در معرض خطر هستند.

ضعف عضلات و اختلال در تعادل ازجمله علائم عصبی است که خبر از بروز آسیب در سیستم عصبی مرکزی و محیطی می­ دهد.

به شبکه ­ای از اعصاب که پشت مغز و نخاع قرار دارد سیستم محیطی می­ گویند. این نورون­ ها پیام را به سراسر بدن می ­فرستند.

سیستم عصبی مرکزی بین مغز و نخاع در تعامل است.

بخش اعظم غشای نورون­ه ا شامل چربی است. اگر میزان ویتامین ای در بدن بسیار پایین باشد، آنتی ­اکسیدان کم­تری برای محافظت از این چربی­ ها دارد و عملکرد طبیعی سیستم عصبی مختل می­ شود. ( انواع ویتامین ب چه نقشی در سلامتی دارند؟

علل کمبود ویتامین A
ژنتیک

در اغلب موارد، کمبود ویتامین ای ارثی است.

کسب اطلاعات پیرامون سابقه ­ی خانوادگی باعث می­ شود تشخیص بعضی بیماری­ های نادر و ارثی آسان­تر شود. آبتالیپوتنینمی مادرزادی و کمبود ویتامین ای ارثی دو بیماری مزمن هستند که منجر به کاهش شدید میزان ویتامین ای در فرد می­ شوند.

بیماری

همچنین ممکن است فرد درنتیجه ­ی بعضی بیماری­ ها که جذب چربی را به شدت کاهش می ­دهد دچار کمبود ویتامین ای شود. زیرا بدن برای جذب مناسب ویتامین ای به چربی نیاز دارد.

ازجمله­ ی این بیماری­ ها می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:

پانکراتیت مزمن
بیماری سلیاک
بیماری کلستاز کبد
فیبروز کیستیک

کمبود ویتامین ای در بین نوزادان و کودکان زودرس که وزنشان در بدو تولد پایین است و چربی کمی دارند نیز شایع است.

به­ خصوص کودکان زودرس در معرض خطر قرار دارند زیرا اگر دستگاه گوارش نارس باشد، عمل جذب چربی و ویتامین ای مختل می­ شود.

همچنین ممکن است کمبود ویتامین ای در این نوزادان منجر به کم ­خونی همولیتیک شود که گلبول قرمز را از بین می­برد.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر فرد سابقه­ ی خانوادگی کمبود ویتامین ای ندارد اما علائم آن را تجربه می­ کند، باید با پزشک تماس برقرار کند.

کمبود شدید ویتامین ای می تواند نشان­دهنده­ ی بیماری زمینه ­ای باشد. آزمایشات بیشتر به تشخیص علت و گزینه ­های درمان کمک می­ک ند.
گزینه­ های درمان کدام است؟

در اغلب موارد، مصرف مکمل موثر واقع می­شود.

ویتامین ای در رژیم غذایی

احتمال کمبود ویتامین ای در فرد بعید است مگر این­که دچار بیماری زمینه ­ای مزمن و بیماری ژنتیکی باشد یا چربی موجود در رژیم غذایی او به­ شدت پایین باشد. بقیه ­ی افراد معمولا به مصرف مکمل احتیاج ندارند.

ویتامین ای در انواع مواد غذایی به وفور یافت می­ شود. بدن نمی­ تواند این ویتامین را تولید کند بنابراین باید از طریق مواد غذایی یا مصرف مکمل آن را تامین کرد.

ازجمله غذاهای حاوی ویتامین ای می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:

روغن سبزیجات مانند روغن جوانه­ ی گندم، روغن بادام­ زمینی و روغن زیتون
آجیل، تخمه
غلات کامل
شیر
اکثر سبزیجات شامل اسفناج، چغندر برگی، فلفل قرمز و آووکادو

عوارض کمبود ویتامین A

فرد نباید بیش از اندازه از مکمل­ ویتامین­­ه ای محلول در چربی، شامل ویتامین آ، دی، ای و کا استفاده کند.

افزایش میزان ویتامین ای منجر به خونریزی غیرعادی، درد عضلات، اسهال و استفراغ می­ شود. خونریزی خطر سکته و مرگ را بالا می­برد.

مصرف زیاد ویتامین ای با داروهای رقیق­ کننده ­ی خون، مانند وارفارین و داروهای شیمی­ درمانی، نیز تداخل پیدا می­ کند.

فرد باید تمام مکمل و ویتامین­ هایی را که مرتب مصرف می ­کند با پزشک در میان بگذارد. بیشتر از دوز پیشنهادی از مکمل استفاده نکنید مگر این­که به توصیه­ ی پزشک باشد.
جمع بندی

اگر فرد بزرگسال دچار کمبود ویتامین ای است، احتمالا از بیماری مزمن یا ژنتیکی رنج می­برد.

فرد باید از پزشک و متخصص تغذیه­ ی دارای صلاحیت که در زمینه ­ی بیماری تجربه دارد کمک بگیرد.

اگر دلیل کمبود ویتامین ای مصرف رژیم غذایی کم ­چرب است، می­توان با افزودن چربی به رژیم غذایی این مشکل را برطرف کرد.

تداوم مصرف مکمل ویتامین ای برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و بروز عوارض ضروری است. اگر کمبود ویتامین ای در فرد به­ موقع تشخیص داده شود و تحت درمان منظم قرار بگیرد، به وضعیت مطلوب دست خواهد یافت.